Cách trộn đất, ươm hạt, chăm bón

Trồng rau trong thùng chậu ở vị trí cách li với mặt đất khác xa so với trồng trên mặt đất. Nó đòi hỏi người làm vườn phải kì công tạo ra môi trường dinh dưỡng cao nhưng giảm thiểu sâu bệnh, dễ chăm sóc, dễ dàng tái tạo và thu được sản phẩm hữu cơ chất lượng cao. Bài viết này là mình đúc rút qua tìm hiểu, thử nghiệm và ứng dụng từng bước thành công trong những năm qua. Mình chia sẻ 1 cách tỉ mỉ, chi tiết. 

(Không dành cho người lười đọc)

I. Đất trộn

1. Nguyên liệu

1.1. Đất

Là đất vườn, đất ruộng, đất phù sa (trong đê hay ngoài đê đều tốt), đất đồi, đất nền nhà, móng nhà, đất thịt, đất cát, pha cát... đều được hết. Miễn là chỗ lấy đất không có chất thải và cỏ cây mọc được (không độc tố, không mặn, không phèn...). Đất đóng bao bán sẵn cũng ok, về đất đóng bao mình nói phía dưới.

Đất thường có đủ các nguyên tố trung lượng và vi lượng, nhưng thường là tỉ lệ không giống nhau. Với đất nghèo dinh dưỡng cũng không đáng lo lắm, ta sẽ bổ sung bằng phân hữu cơ.

Cách đơn giản để nhận biết đất nhiều thành phần là hòa tan khoảng 1/3 cốc đất trong 1 cốc thủy tinh chứa nước. Để lắng 10 phút, bạn quan sát thấy nước có màu đục, vẩn đục, có lớp lơ lửng và lớp kết lắng xuống đáy cốc (nhìn thôi cũng cảm giác cốc nào ngon hơn rồi). Phần trên lớp lắng càng nhiều và màu nước càng đục đậm thì càng tốt, và ngược lại thì là đất nghèo dinh dưỡng, đất trơ.

Đất phải được đập nhỏ cỡ bằng hạt gạo, hạt đỗ, hạt ngô và bột.

1.2. Phân mùn

Là cách mình gọi chung của tổng hợp các loại phân hữu cơ ủ hoai mà mình có, khi có nhiều loại, lúc thì ít loại, gồm: xác thực vật (rác nhà bếp) ủ hoai, phân gà, lợn, trâu, bò, dê, thỏ, ủ cá, đậu tương, phân trùn quế, dung dịch hữu cơ... Trong đó phân từ ủ rác nhà bếp là giàu thành phần nhất (người Nhật gọi là vàng đen), nó gồm dinh dưỡng tổng hợp của xác thực vật để nuôi thực vật mà. Thứ đến là phân động vật ăn cỏ. Mình để riêng từng loại (bọ hung rất thích phân bò, chúng thường ăn và đẻ trứng sinh ra ấu trùng mà ta hay gọi là sùng đất), khi nào trộn đất thì trộn chung tất cả chúng lại, đọc lại lần nữa: trộn chung tất cả chúng lại. Càng đa dạng phân hữu cơ càng tốt, nó sẽ dồi dào dinh dưỡng đa lượng, trung lượng và vi lượng, mỗi loại rau và mỗi thời kì sinh trưởng cần loại chất khác nhau, có sẵn đấy rồi cây lấy tùy thích. Nhớ ủ hoai mục từ trước.

1.3. Giá thể tạo tơi xốp

Mình thường sẵn có trấu tươi, đôi khi hun được để có trấu hun, thỉnh thoảng có xơ dừa, mùn dừa, rơm khô băm, cỏ khô băm, bã nấm, mùn cưa đã xử lí... Mình hay dùng nhất là trấu tươi vì sẵn, nhưng tốt nhất là xơ dừa, mùn dừa. Có gì dùng đấy, có nhiều loại thì trộn chung.

1.4. Vôi

Vôi bột rất hay, nó khử khuẩn, thêm canxi và nhất là cân đối độ pH. Độ pH của đất trong khoảng 6 - 7 là phù hợp với đại đa số các loại rau. Mình không bao giờ để thiếu vôi (thường gọi là vôi bột, vôi tả). Đất trồng của ta là đất giàu hữu cơ và được thêm vôi để đẩy pH lên thì nguyên tố Bo trong đất và phân được giải phóng. Bo là chất kết nối giữa cuống và quả, vậy sẽ ít rụng hoa thì vườn sai quả hơn (tìm nguyên tố Bo trong tự nhiên làm nhiều người đau đầu đấy). Còn đối với siêu canxi thì mình cực kì ít dùng, siêu canxi đòi hỏi tính toán mệt đầu tí.

- Nấm đối kháng Trichoderma, có cũng tốt, không có vẫn được, nhưng mình nêu ở đây vì nhiều người hay nghĩ nó thay thế vôi. Không phải nhé, nấm này phát triển thì khống chế nấm hại phát triển - hiểu nôm na thế đi.

• Nếu bạn không tự làm đất được thì ra cửa hàng bán dụng cụ trồng rau mua 6 bao đất thịt đã trộn, 2 bao đất tribat và 3 bao phân trùn quế (loại 10 kg/bao) về trộn đều đổ vào thùng chậu trồng rau hay Tháp rau là được (số đất này vừa 1 tháp rau).

2. Cách trộn đất

📌 Nhớ giúp mình vài chìa khóa tỉ lệ mix (phối trộn): 4:2:1 ; 2:2:1 ; 1:1:1. Ba thứ đất trộn đó dùng vào 3 việc khác nhau. Tất cả đều phơi khô nhé, thực ra ẩm tốt hơn do dồi dào vi sinh vật nhưng ít kinh nghiệm nhận biết mầm nấm sâu bệnh thì cứ phơi khô.

✔ Đất trồng - 4️⃣:2️⃣:1️⃣

Nó là 4 đất + 2 giá thể + 1 phân mùn. Tính thể tích chứ không phải khối lượng nhé. Ví dụ: 4 thùng đất, 2 thùng trấu, 1 thùng phân mùn. Nếu tính bằng thùng sơn (20 lít) thì mỗi thùng đất 1 nắm vôi bột, ở đây là 4 nắm.

Trộn đều chúng lại, đất trộn này dùng để trồng cây con hoặc gieo hạt trực tiếp, tỉ lệ này dùng cho trồng thùng chậu hay trồng trên Tháp rau cũng vậy. 4:2:1 đủ tơi xốp, trữ nước tốt, thoáng khí (đủ oxy cho rễ cây) và đủ dinh dưỡng ban đầu mà cây không bị xót phân.

✔ Đất ươm hạt - 2️⃣:2️⃣:1️⃣

Nó là 2 đất + 2 giá thể + 1 phân mùn. Mix tỉ lệ này để ươm tất cả các loại hạt sau khi đã ngâm đủ giờ và ủ ẩm nứt nanh. Nếu là 2 thùng sơn đất thì bỏ vào 2 nắm vôi bột.

✔ Đất bón bổ sung - 1️⃣:1️⃣:1️⃣

Nó là 1 đất + 1 giá thể + 1 phân mùn (nhớ thêm 1 nắm vôi bột/thùng đất). Mix tỉ lệ này dùng để bổ sung dinh dưỡng định kì khoảng tuần 1 lần cả cho cây con và cây đang sinh trưởng. Đất này cần nhiều, bạn đóng bao hoặc bỏ vào thùng đậy nắp lại dùng dần.

Như vậy lưu ý ở đây là, khi đổ đất trồng vào chậu trồng hay đổ đất ươm hạt vào bầu ươm thì chỉ đổ đầy đến 2/3 vật chứa để còn có chỗ bổ sung đất 1:1:1.

🤝 Đọc đến đây bạn thấy: chả lão nào viết kĩ như lão Sáng Phan.

II. Ươm hạt

1. Ngâm hạt

Với đất mix 2:2:1, cách ủ và cách tưới viết dưới đây thì tất cả các loại hạt giống rau bạn đều ngâm trước khi đi ngủ và vớt ra xả nước rửa hạt vào lúc thức dạy. Nước ngâm hạt là bạn đổ 2 phần nước sôi vào 3 phần nước lạnh (để tạo ra nước có nhiệt độ khoảng 45 - 52 độ), sau nó nguội tự nhiên, kệ nó, bạn không phải duy trì độ ấm này đâu. Mục đích phần nước âm ấm này là để đánh thức hạt đang ngủ và ngâm để làm vỏ hạt mềm ra, hạt chương lên cho dễ nảy mầm.

Những hạt giống quá nhỏ hoặc vỏ mềm với số lượng nhiều thì chả nhất thiết phải ngâm đâu, gieo thẳng thôi (Vd: rau dền, hoa mười giờ, các loại cải...).

2. Ủ hạt

Nhiều người ủ bằng giấy ăn nhưng bạn có thể khó kiểm soát độ ẩm. Mình khuyên dùng 1 mảnh áo phông cũ. Bạn giặt bằng xà phòng (để khử khuẩn), sau đó vắt khô bằng độ khô cái khăn khi bạn rửa mặt. Ẩm như thế là vừa. Bạn gấp mảnh vải tạo ra 2 lớp, cho hạt giống đã ngâm lên vải 2 lớp đó, cuốn nó lại và bỏ vào cái hộp, đậy nắp lại để giữ ẩm. Đặt hộp này trong nhiệt độ và ánh sáng phòng ở. Được 1 ngày bạn kiểm tra xem hạt nở chưa, nếu thấy khăn khô thì xịt thêm nước cho ẩm trở lại như lúc đầu. Tùy loại hạt mà 1, 2 ngày, hoặc 3, 4 ngày gì đó nó sẽ nứt nanh (thấy cái rễ nhú ra khỏi hạt như răng nanh em bé mới mọc). Lúc này đem ươm những hạt đã nứt nanh, số còn lại ủ tiếp, thường thì hạt nảy mầm trên 80%.

Nhớ đánh dấu tên hạt hoặc ghi chép. Mình hay dùng que kem, một bên ghi tên hạt, bên kia ghi ngày ủ, cắm vào bầu ươm, sau này cắm vào đất gần gốc cây. 

3. Ươm hạt

Sao không trồng luôn, ươm để làm gì? Ươm để dễ chăm sóc, dễ quản lý chim chuột phá, mưa nát... Hơn nữa là dễ tuyển lựa những cây to khỏe để chuyển sang chậu lớn sẽ tiết kiệm chậu, đất, nước, công sức... Cây trồng đồng đều sẽ cho năng suất tốt, ít bị lây bệnh do loại bỏ được cây yếu khi ươm.

Bạn dùng đất trộn 2:2:1 để ươm hạt. 

Chuẩn bị bầu ươm chứa được nhiều nhiều đất chứ mấy cái khay nhỏ xíu kiểu vỉ thuốc tránh thai thì vứt 😂 (trừ khi bạn giàu kinh nghiệm như chuyên gia). Ít ra nó phải chứa được phần đất bằng 2 ly uống rượu. 

Tưới ẩm đất sao cho nắm chặt 1 nắm đất mà nó thành viên và có nước rỉ ra kẽ ngón tay là vừa (ẩm độ 75%), nếu nó vẫn tơi ra thì thiếu ẩm, nếu nắm chặt mà nước chảy thành nhiều giọt thì ướt quá (cần cho thêm đất khô vào). Bỏ đất ẩm đó vào các bầu ươm, gõ nhẹ cho đất nén xuống 1 chút, đặt hạt vào đó rồi rải 1 lớp đất ẩm lên trên sao cho kín hạt, rải dày thì hạt dễ bị úng khi ta tưới ẩm, sau khi hạt nảy mầm cao lên chút thì thêm đất 2:2:1 để giữ vững gốc. 

Đừng tưới đẫm vì thế khác nào lại ngâm hạt, bạn cần xịt nước cho ẩm đất ít là 3 lần 1 ngày. Đưa các bầu ươm này ra chỗ ánh sáng nhẹ để mầm nảy lên quang hợp được ngay. Tránh nắng gắt gây héo mầm, lúc này mầm yếu ớt như trẻ sơ sinh vậy (che nắng gắt).

Hạt đã có sẵn dinh dưỡng nuôi mầm rồi, đất 2:2:1 cũng tốt, sau ít là 1 tuần, cây đã cứng cáp và bắt đầu sinh trưởng nhanh, lúc này bạn bổ sung dinh dưỡng bằng rải mỏng 1 lớp đất 1:1:1. Sau đó 1 tuần thì thêm lớp nữa để cây được nhiều dinh dưỡng không bị còi cọc.

• Lưu ý quan trọng: Bạn phải mua hạt ở nơi uy tín. Quan điểm nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống đã quá lạc hậu. Bây giờ phải nhớ:

Thời vụ là then chốt

Giống tốt là bản lề 

Dinh dưỡng là thiết yếu

Chăm sóc không thể quên.

🍈 Cố tí nữa, người làm vườn đâu dễ gì bỏ cuộc, đọc tiếp nào...

III. Chăm bón

Cây giống đã đến tuổi trồng, bạn trồng vào thùng chứa đất mix 4:2:1. Nhắc lại: chỉ đổ đất khoảng 2/3 thùng. (Số cây khỏe mạnh để trồng được là khoảng 70% so với số hạt, tức là bạn ươm 100 hạt, nảy mầm 80 hạt, ươm được 70 cây khỏe - mình nói vậy để bạn dễ chuẩn bị đất, thùng chậu...) Bạn cũng cần duy trì độ ẩm 75% bằng cách tưới nước hằng ngày, không được để đất khô trắng vì cây sẽ héo rũ, gục đầu xuống và chết 🥀.

✔ Tưới nước cũng phải đọc để hạn chế nấm bệnh. Bạn có thể tưới đẫm, nhưng lần tưới tiếp theo nên thực hiện khi đất đã khô se bề mặt. Nếu lúc nào đất cũng trong tình trạng ướt át thì nấm bệnh phát triển rất nhanh. Không nên tưới dính thân lá, chỉ tưới đất là được rồi, trường hợp tưới thân lá là cấp cứu khi cây mới trồng mà bị tổn thương bộ rễ khiến nó không lấy được nước. Tưới sáng chiều là tốt, buổi trưa cũng tưới được trừ khi nước trong téc quá nóng, nếu nước ấm vẫn được. Hạn chết tưới tối, vì đất ẩm ướt ban đêm cũng dễ phát triển nấm bệnh.

✔ Bón phân

Bạn dùng đất mix 1:1:1 để bón bổ sung khoảng tuần hoặc chục ngày 1 lần - cách này giống như vừa bón phân vừa vun gốc. Tùy quan sát xem sức sinh trưởng của cây mà khoảng cách bón mau hay thưa, bón nhiều hay ít trên mỗi lần bón (cần chút kinh nghiệm quan sát). Cứ bổ sung đều đặn như vậy cho đến thu hoạch. Phân hữu cơ phần lớn cần có thời gian phân hủy bởi hệ vi sinh vật trong đất chứ không ăn thẳng như thằng vô cơ đâu.

Với việc bổ sung 1:1:1, mỗi khi tưới thì dinh dưỡng sẽ thấm dần xuống để nuôi cây, ổn định và bền cây; phần giá thể sẽ phủ bề mặt vừa tạo mùn, vừa giữ ẩm đất, đồng thời chống nóng cho đất khi trời nắng gắt.

Có thể bón thêm tro bếp để thêm Kali cho rau ăn quả, dung dịch phân bón dạng nước như nước ủ rác, hoặc phân cá, phân trùn quế, dịch chuối... Lưu ý đối với dâu tây hoặc các cây thân bụi mà phần thân cây không phát triển cao lên thì hòa phân mùn để tưới, tránh bị đất vùi lấp ngọn cây gây thối hỏng.

Riêng đối với Tháp rau, do cấu trúc đặc biệt của nó là phân ủ trong ruột tháp nên hầu như không phải bổ sung đất mix 1:1:1, trường hợp cây còi cọc do thiếu dinh dưỡng trong ruột tháp thì mới cần bón hoặc hòa phân mùn và tưới.

IV. Dùng lại đất

• Đối với rau ăn lá ngắn ngày trong khoảng dưới 2 tháng mà không bị nấm bệnh thì cứ đất đó bạn trồng lứa mới, nếu thùng chậu đầy đất thì bạn bỏ bớt ra để còn lại khoảng 2/3. Bổ sung dinh dưỡng trong quá trình sinh trưởng của cây bằng phân trộn 1:1:1.

• Đối với cây dài ngày trên 2 tháng thì cần đảo đất và phơi khô 1 tuần rồi trồng mới. Bổ sung dinh dưỡng bằng phân trộn 1:1:1.

• Riêng với Tháp rau thì không cần cải tạo đất, cứ chịu khó bỏ rác nhà bếp vào ruột tháp là được. Tháp "tiêu hóa" rác tạo thành sự ổn định lâu dài về hệ vi sinh vật, chất mùn, độ tơi xốp và giàu dinh dưỡng. Có thể nói, Tháp rau là 1 thùng đất sống màu mỡ. 

💯 Vậy đó, cái 1:1:1 mà mình nghiên cứu, thử nghiệm và ứng dụng rất có giá trị. Nó vừa thêm dinh dưỡng, vừa thêm mùn, vừa vun gốc, vừa thêm giá thể tơi xốp để vụ sau ít tốn công làm đất.

---

Bài viết đã đăng Facebook Sáng Phan: https://www.fb.com/share/p/1MJUyMRbAU/